Oι Τσιριτσάντσουλες δεν είναι μια ομάδα. Είναι φιλοσοφία ζωής. Είναι τρόπος επιβίωσης, δημιουργίας, επικοινωνίας ή ακόμα και φυγής. Είναι τρόπος αντίστασης και καταγγελίας. Mε άλλα λόγια είναι ένας αυτοοργανωμένος χωροχρόνος, στον οποίο συναντιόμαστε διάφοροι περιφερόμενοι καλλιτέχνες, τρελοί ή φρόνιμοι.

Η παράσταση «Πονάει το μυαλό μου» αποτελεί στην ουσία, τη συνέχεια της παράστασης Τσιριτσάντσουλες-Βαριετέ που είχε ανέβει το 2005. Τότε, με πρότυπο τα κείμενα του Καρλ Βάλεντιν από τις παραστάσεις καμπαρέ που έδινε στο μεσοπόλεμο, είχαμε φτιάξει τα δικά μας κείμενα που τα παρουσιάσαμε σαν ένα σόου Βαριετέ. Τώρα παίρνουμε τα γνήσια κείμενα του μεγάλου γερμανού θεατρίνου και μαζί με κείμενα άλλων δύο θρύλων της παγκόσμιας δραματουργίας, του ρώσου Άντον Τσέχοφ και των Βρετανών Μόντυ Πάιθον, συνθέσαμε τη φετινή μας παράσταση. Η μίξη αυτών των τριών διαφορετικών γραφών φαντάζει ίσως περίεργη. Οι δημιουργοί τους προέρχονται από τρεις τελείως διαφορετικές κουλτούρες και είναι εκπρόσωποι τριών διαφορετικών γενιών κωμικών με σχεδόν μισό αιώνα διαφορά ο ένας από τον άλλον. Κι όμως, διαβάζοντας τα μικρά διηγήματα του Τσέχοφ δεν μπορεί να μην έρθουν στο μυαλό σου εικόνες από τις ταινίες των Πάιθον και όταν βλέπεις τον «Παπαγάλο» των τελευταίων δεν μπορείς να μην ανατρέξεις στο κλασικό «το πουλί και το κλουβί» του Βάλεντιν. Έτσι λοιπόν, έστω κι αν διαφέρουν χρονικά και πολιτισμικά οι δημιουργοί, τα έργα τους συναντιώνται σε ένα ουδέτερο έδαφος. Ένα έδαφος διεθνές και διαχρονικό, αυτό της κωμωδίας. Όχι όμως μιας οποιασδήποτε κωμωδίας, αλλά μιας κωμωδίας που καταρρίπτει τις φόρμες, ανατρεπτική, σχεδόν παράλογη, που είναι δυνατόν τόσο να σε απελευθερώσει και να φέρει την κάθαρση, όσο και να σου κάψει ολοκληρωτικά τον εγκέφαλο.
Αυτό το εύφλεκτο υλικό τολμήσαμε να πάρουμε στα χέρια μας φέτος και ως μια επόμενη γενιά και εμείς κωμικών, μισό αιώνα περίπου μετά τους Πάιθον, να το παρουσιάσουμε μέσα από το πρίσμα της δικής μας ματιάς, ως ένα κωμικό μοντέλο, που επηρέασε κατά πολύ τη σκέψη και τη δημιουργικότητά μας.
Δραματοποιήσαμε τέσσερα διηγήματα του Τσέχοφ και πήραμε σκέτς από παραστάσεις του Βάλεντιν -κυρίως από το μεσοπόλεμο- και από το «ιπτάμενο τσίρκο» των Μόντυ Πάιθον. Χρησιμοποιήσαμε τις τεχνικές του αυτοσχεδιασμού, του κλόουν και της μάσκας και προσπαθήσαμε να αποδώσουμε την ουσία του πνεύματος του μουσικού αυτού και κωμικού θεάτρου που το λένε καμπαρέ.

Οίκτος

του Μπάμπη Μακρίδη

Η νέα ταινία του Μπάμπη Μακρίδη μετά το «L», με συνσεναριογράφο τον ίδιο και τον Ευθύμη Φιλίππου και επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ του Σάντανς. Αποκλειστική έξοδος στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Όταν η συμφορά χτυπάει την πόρτα ενός μεσήλικα δικηγόρου, ο κοινωνικός του περίγυρος σπεύδει να του συμπαρασταθεί.

Αντλώντας ικανοποίηση από τη συμπόνοια, την ευγένεια και την προσοχή των συνανθρώπων του, δικηγόρος εθίζεται τόσο πολύ στον οίκτο τους, που δυστυχεί όταν είναι χαρούμενος και χαίρεται όταν είναι δυστυχισμένος. Δεν δέχεται τη δυστυχία των άλλων, παρά μόνο τη δική του.

Δεν είναι μυστικό, όλοι θέλουμε να αγαπηθούμε, όλοι θέλουμε να βρεθούμε στο κέντρο της προσοχής, όλοι χρειαζόμαστε μια ενθαρρυντική κουβέντα, ένα γλυκό βλέμμα, ένα κομμάτι κέικ, ένα χάδι, μια αγκαλιά. Κι αν οι περισσότεροι στις μέρες μας έχουν κόψει δρόμο στο κυνήγι της αποδοχής, της «αγάπης», του «μου αρέσεις», μέσω των social media, ο ήρωας της ταινίας του Μπάμπη Μακρίδη, πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα. Ζητάει τα likes του στην αληθινή ζωή.

Όταν η τύχη του τα προσφέρει με πικρό περιτύλιγμα -το ατύχημα που θα φέρει την γυναίκα του σε κώμα- θα αποδεχτεί την μοίρα του, αφού όπως ανακαλύπτει η επίγευση της δυστυχίας είναι γλυκιά. Είναι η γεύση της λύπης των γύρω του που μεταμορφώνεται σε συμπόνια προς αυτόν, του φρέσκου κέικ που ψήνει τακτικά για εκείνον η γειτόνισσά του. Μέχρι την στιγμή που η τύχη του θα αλλάξει κι ο ήρωας μας θα αντιληφθεί ότι μερικές φορές η δυστυχία δεν είναι καθόλου αυτό που φαντάζεσαι.

Υπάρχει φυσικά κάτι επώδυνα κωμικό στην ραχοκοκαλιά του «Οίκτου», όπως σε κάθε τι που τοποθετεί στο μικροσκόπιο την συμπεριφορά και την φύση μας, την ατελή ύπαρξή μας. Κι όπως καταλαβαίνεις γρήγορα, από την ανάγνωση της βασικής ιδέας της ταινίας, το γέλιο εδώ είναι πικρό, το χιούμορ βαθύ μαύρο. Κι όπως συμβαίνει και με την ίδια την ζωή, η καρδιά της χτυπά σχεδόν στον ρυθμό του παραλόγου.

Χτισμένη πάνω σε επαναλαμβανόμενες στιγμές, -την ίδια την ρουτίνα της καθημερινότητας- η ιστορία του «Οίκτου» χάνει στροφές στην περιδίνηση της γύρω από το κέντρο της, ταυτόχρονα με τον ήρωά της που μάταια προσπαθεί να κρατήσει μια αίσθηση κανονικότητας. Το ίδιο μάταιο θα είναι να δοκιμάσει να κατατάξει κανείς το φιλμ σε ένα συγκεκριμένο είδος αφού αυτό που κάνει καλύτερα είναι να αποδομεί τους κανόνες μιας σειράς διαφορετικών ειδών από το οικογενειακό μελόδραμα έως την μαύρη κωμωδία.

Κι αν για πολλούς θεατές η φόρμα στο «L» μπορεί να στεκόταν εμπόδιο στο να προσπελάσουν το φιλμ, εδώ η κινηματογραφική του γλώσσα, εξίσου σύνθετη κι ακριβής, δείχνει πιο ανοιχτή και «φιλική προς τον χρήστη». Την ίδια στιγμή, ακόμη κι αν ο «Οίκτος» πατά γερά πάνω σε ένα εξαιρετικό εύρημα και χτίζεται με λεπτομέρεια μοιάζει εκ φύσεως λιγότερο «περιπετειώδης», αν κι όχι λιγότερο απολαυστικός.

Με μια αποστασιοποιημένη ματιά που όπως και στο «L» βρίσκει την δική της συναισθηματική ηχώ, ο Μακρίδης μοιάζει την ίδια στιγμή να παρατηρεί τον δικηγόρο με την προσοχή που δίνει ένας ερευνητής στους μικροοργανισμούς στο τρυβλίο Πέτρι του, επιτρέποντάς σου όμως να κρυφοκοιτάξεις στην ψυχολογία του, να τον καταλάβεις κάτι στο οποίο βοηθά και η εύπλαστη υφή της ερμηνείας του Γιάννη Δρακόπουλου, ο οποίος ακόμη κι όταν ο χαρακτήρας του προβαίνει σε φρικτές πράξεις κατορθώνει να τον κάνει να μοιάζει ευάλωτος, ανθρώπινος.

Η Ευνοούμενη

The Favourite

του Γιώργου Λάνθιμου

Μία παραμορφωμένη, καυστική ματιά στην ιστορία της βρετανικής βασιλείας. Μία σαρκαστική διατριβή στη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Αυτή είναι η πρώτη κωμωδία εποχής του Γιώργου Λάνθιμου. Και του πάει πολύ. Συμφωνεί και η Ακαδημία: 10 οσκαρικές υποψηφιότητες, ανάμεσα στις οποίες αυτή για καλύτερη ταινία και σκηνοθεσία

H Βασίλισσα Άννα υπήρξε η πρώτη βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας (του Ηνωμένου Βασιλείου Αγγλίας, Σκωτίας, Ιρλανδίας) στις αρχές του 18ου αιώνα. Έχοντας πάντα πολύ εύθραυστη σωματική και ψυχική υγεία, μετά από 17 εγκυμοσύνες που κατέληξαν σε αποβολές και τον πρόωρο θάνατο του συζύγου της, η Άννα κατέληξε από τα 30 της χρόνια γερασμένη, κακοφορμισμένη (ακόμα και ιστορικές πηγές την αποκαλούν «χοντρή κι άσχημη»), εξαιρετικά ανασφαλής και μόνη. Η σωματική της φθορά τής προκάλεσε μεγάλη ανασφάλεια και την έκανε ιδιαίτερα ευάλωτη στους κύκλους του παλατιού. Η εξουσία έλκει καλοθελητές και η Βασίλισσα Άννα πάντα επηρεαζόταν από τους αυλοκόλακές της. Τους, κατά περιόδους, «ευνοούμενούς» της. Μία ισχυρή τέτοια φιγούρα ήταν αυτή της Σάρα Τσόρτσιλ, Δούκισσας του Μπάρλμπορο, επιστήθιας φίλης και ανεπίσημης πολιτικής συμβούλου της Βασίλισσας. Γνωρίζοντας πολύ καλά τις αδυναμίες, τα μυστικά και τα πάθη της Αννας, η Δούκισσα κρατούσε με μαεστρία και υστεροβουλία τα κλειδιά της κρεβατοκάμαρας και της καρδιάς της. Μέχρι που στο παλάτι καταφθάνει η Αμπιγκεϊλ, μακρινή της ξαδέλφη, μία ξεπεσμένη νεαρή αριστοκράτισσα με δαιμόνιο μυαλό και φιλόδοξα σχέδια. Και τότε ξεκινά ένα παιχνίδι γάτας-ποντικιού: οι δύο γυναίκες βουτούν σε μία παραπολιτική, σκοτεινή κόντρα για την αγάπη και την εύνοια της Αννας, χωρίς φραγμούς, χωρίς όρια, χωρίς έλεος. Ποια θα κερδίσει τον τίτλο της «Ευνοούμενης» της Βασίλισσας;

Μία ιστορία χωρίς φραγμούς, χωρίς όρια και χωρίς έλεος είναι σίγουρα μία ιστορία που ανήκει στο κινηματογραφικό σύμπαν του Γιώργου Λάνθιμου. Κι όμως: για πρώτη φορά ο ίδιος δεν συνυπογράφει το σενάριο (τουλάχιστον επισήμως) και, επίσης, δεν συνεργάζεται με τον μέχρι τώρα πιστό του σεναριογράφο, Ευθύμη Φιλίππου.

Με την «Ευνοούμενη», ο Λάνθιμος βασίζεται στο βλέμμα των σεναριογράφων Ντέμπορα Ντέιβις και Τόνι ΜακΝαμάρα για να σκηνοθετήσει μία «πειραγμένη» ταινία εποχής – μία πανέξυπνη, καυστική και σε στιγμές γκροτέσκ κωμωδία για τις ανασφάλειες της ανθρώπινης φύσης, το ανελέητο κυνήγι της εξουσίας, και το πώς όλα αυτά ερωτοτροπούν σ’ έναν αέναο φαύλο κύκλο μηχανορραφίας και χυδαιότητας. Αλλά και γέλιου. Γιατί υπάρχει κάτι σκοτεινά κωμικό στην αμετροέπεια της εξουσίας. Κάτι τραγικά γελοίο στα όρια όπου φτάνει ο άνθρωπος για να νικήσει τον ανταγωνισμό. Κάτι θλιμμένα σαρκαστικό στην ανάγκη όλων μας για αποδοχή, εκτίμηση, αγάπη.

Μετά το «Θάνατο του Ιερού Ελαφιού», είναι προφανές ότι ο Λάνθιμος ξεφεύγει από τη φόρμα με την οποία μάς πρωτοσυστήθηκε. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι το σινεμά του σταματά να είναι «weird» και μοναδικό, η υπογραφή του σαφής και ξεκάθαρη. Όμως, ο ίδιος τολμά και εξελίσσεται. Ο φακός του ανοίγει (εδώ και κυριολεκτικά με εκτενή χρήση ευρυγώνιων, fish-bowl πλάνων), η κινηματογραφική του γλώσσα χαλαρώνει, ρισκάρει με σλάπστικ χιούμορ, παίζει με τη χρήση του ήχου και της μουσικής. Ναι, οι ιστορίες του παραμένουν σκοτεινές και δυσοίωνες, αλλά ταυτόχρονα μεταμορφώνονται σε κάτι πιο ανοιχτό, περισσότερο οικείο, πολύ πιο φιλόξενο για το ευρύ κοινό. Ακόμα και η ανατομία που κάνει στην ανθρώπινη φύση, τώρα μοιάζει πιο ώριμη, πιο ενήλικη – αν συγκρίναμε την εκκίνηση της καριέρας του με Τρίερ και Χάνεκε, η «Ευνοούμενη» παραπέμπει, σαφέστατα, σε Κιούμπρικ. Προσέξτε, για παράδειγμα, τι κάνει με τη γεωμετρία των χώρων. Τεράστια παλάτια, πελώρια δωμάτια, ελάχιστοι οι ευνοούμενοι που τα κατοικούν – μία σαφής τοποθέτηση της κάμερας απέναντι στον παραλογισμό του 1% της εξουσίας.

Ναι, μπορεί σε άλλες ταινίες να ψάχνουμε την καρδιά, στο σινεμά του Λάνθιμου όμως υπερισχύει πάντα ο εγκέφαλος. Η «Ευνοούμενη» είναι ευφυέστατα σχεδιασμένη – σαν μία παρτίδα σκάκι όπου η Βασίλισσα και οι δύο θηλυκοί αξιωματικοί της θα μας παρασύρουν στο σασπένς του τελικού ματ. Εκείνος είναι ο Βασιλιάς (και το δικό του χέρι μετακινεί τα πιόνια), όμως, σε μια εποχή όπου συνδιαλεγόμαστε για κινηματογραφικό φεμινισμό, ο Λάνθιμος κάνει την πιο φεμινιστική τοποθέτηση από όλους: δεν χαρίζεται στις γυναίκες του, δεν τις καλοπιάνει, αλλά τις τοποθετεί στο κέντρο του φακού του και τις εμπιστεύεται να μας πουν οι ίδιες την ιστορία τους. Αυτόφωτα γοητευτικές – σύνθετες, σαρδόνιες, υπέροχες, απεχθείς, εύθραυστες, απάνθρωπες, ανελέητες, πονεμένες, εφιαλτικές, larger-than-life. Αστείες.

Η Εμα Στόουν είναι υπέροχη σ’ έναν ρισκέ ρόλο που τη θέλει πολύ διαφορετική, τσαλακωμένη, τολμηρά «βρώμικη». Η Ρέιτσελ Βάις στέκεται ισοδύναμα δίπλα της και παραδίδει μία κόντρα-ερμηνεία από τον «Αστακό» – βγάζει μία «αρσενική» σχεδόν ενέργεια, μία σατανικά δυναμική περσόνα, έναν πρωτοφανή τσαμπουκά. Η συγκλονιστική ηθοποιός της ταινίας όμως (δίκαια τα περισσότερα μέχρι στιγμής βραβεία και μακάρι και το Οσκαρ Α’ Γυναικείου ρόλου) είναι αναμφίβολα η Ολίβια Κόλμαν. Ερμηνεύει τη Βασίλισσα Αννα με μία αφοπλιστική γκάμα εκφραστικών μέσων: τη γυναικεία ανασφάλεια, την ασχήμια, την αρρώστια με μια αξιολάτρευτη παιδικότητα. Τη ζήλια, την τοξικότητα, την κατάχρηση εξουσίας, με αφοπλιστική κακία. Μία γυναίκα που μπορεί να κλάψει ή να σε αποκεφαλίσει με το ίδιο βλέμμα.

Μία παραμορφωμένη καυστική ματιά στην ιστορία της βρετανικής βασιλείας – στα καπρίτσια των λίγων και την επιρροή τους στο μέλλον των λαών. Μία σαρκαστική διατριβή στη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Μαθήματα βρετανικής ιστορίας με μία «Όλα για την Εύα» διάσταση – αυτή είναι η πρώτη κωμωδία εποχής του Γιώργου Λάνθιμου. Και του πάει πολύ.