A man of action

Εμπνευσμένη από τη ζωή του Λούθιο Ουρτούμπια, η ταινία Άνθρωπος της Δράσης εξερευνά την προσωπικότητα του Ισπανού αναρχικού που έστησε μια θρυλική επιχείρηση παραχάραξης στο Παρίσι, η οποία τον έφερε στο στόχαστρο της μεγαλύτερης τράπεζας της Αμερικής, όταν κατάφερε να αποκτήσει ένα τεράστιο χρηματικό ποσό παραχαράσσοντας ταξιδιωτικές επιταγές.

Ο Άνθρωπος της Δράσης είναι μια ταινία με γρήγορους ρυθμούς που καλύπτει πέντε δεκαετίες, από το 1940 έως το 1980, στην οποία ακολουθούμε τα βήματα του Λούθιο, από το ταπεινό ξεκίνημά του ως κτίστη που έγινε ληστής τραπεζών, μέχρι τη στιγμή που πρωτοστατεί στην κατάρρευση μίας από τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο.

Ο ήρωας του καπιταλισμού, του Σωτήρη Λυκουργιώτη

Φρονώ πως κομίζω γλαύκας εις Αθήνας αν διαπιστώσω ξανά την αφάνταστη ικανότητα τής μαζικής κουλτούρας να διαστρεβλώνει τις επαναστατικές ιδέες. Είναι χιλιοδιαπιστωμένη άλλωστε η άποψη πως η υπεροχή τού δυτικού ολοκληρωτισμού τής αγοράς —έναντι όλων των άλλων απολυταρχικών συστημάτων που γέννησε ο 20ος αιώνας— έγκειται όχι μόνο στην ψευδαίσθηση ελευθερίας που σου δημιουργεί μέσω τής δυνατότητας επιλογής ατομικής …μάρκας οδοντόβουρτσάς αλλά και στην ικανότητα τής πολιτιστικής του βιομηχανίας να ενσωματώνει οτιδήποτε υπήρξε κάποτε ανατρεπτικό ή ριζοσπαστικό, να εντάσσει ακόμα και την κριτική εναντίον του στον κύκλο τού εμπορεύματος («αγοράστε, έχουμε ένα κόμμα για όλους»!).

Δεν θέλω λοιπόν να κουράσω με αυτή την οπτική αναφερόμενος στην νέα ταινία τού Νετφλιξ που αφηγείται —σε μεγάλο βαθμό παραποιημένη— τη ζωή τού πρόσφατα αποθανόντα αναρχικού Λούθιο Ουρτούμπια. Θα ήθελα να επεκτείνω όμως την προβληματική εντός τής σφαίρας των κινημάτων και των ανθρώπων που ακόμα συγκινούνται από αυτά.

Η εικόνα του Λούθιο Ουρτούμπια που προβάλλεται στην ταινία δεν είναι, βέβαια, η πραγματική του μορφή. Όπως κάθε μηχανισμός προπαγάνδας, το Νετφλιξ ξέρει να αφαιρεί επιλεκτικά όλα εκείνα τα στοιχεία που δεν ταιριάζουν στην κυρίαρχη εικονογραφία του. Παρόλα αυτά, πολλά από τα στοιχεία που επιλέγει είναι όντως πραγματικά, συνθέτοντας έναν ανθρωπρότυπο επαναστάτη – ειδώλου που έχει, στις μέρες μας, μεγάλη οπαδική απήχηση προκαλώντας μυστηριώδη έλξη και δέος.

Η εικόνα ενός ήρωα που αποθεώνει τη δράση έναντι οποιασδήποτε θεωρίας, το γνωστό «δράσε ή σκάσε!» (αυτό που κάποτε ο Αντόρνο ονόμασε ψευδοδραστηριότητα), που αρνείται οποιαδήποτε συμβατική ζωή έναντι τού ιλίγγου τής διαρκούς παρανομίας, που διεξάγει έναν ατομικό αγώνα έναντι τού κράτους και τού καπιταλισμού (και βγαίνει νικητής ή ηττάται θριαμβικά), που αδιαφορεί για το όραμα μιας άλλης κοινωνίας παρά μόνο για την πραγμάτωση στο «εδώ και τώρα» μιας ατομικής ουτοπίας, που περιστοιχίζεται από «δειλούς και προδότες» ή, σε κάθε περίπτωση, δευτεραγωνιστές και όχι από ισότιμους συντρόφους, δεν είναι η εικόνα ενός επαναστάτη. Είναι η αυθεντική εικόνα τού ήρωα στον καπιταλισμό.

Γιατί πίσω από το δέος που προκαλεί η εικόνα τού ασυμβίβαστου Τζον Ράμπο, του ανυπότακτου Ζακ Μεσρίν, του δικού μας Βασίλη Παλαιοκώστα ή του Νετφλιξιώδους Λούθιο Ουρτούμπια, δεν βρίσκεται κανένας άλλος πέρα από το μοναδικό ήρωα τού σύγχρονου καπιταλισμού: ο αστός «αυτοδημιούργητος» επιχειρηματίας. Είναι αυτός που αποθεώνει την δράση έναντι οποιασδήποτε θεωρίας («οι σπουδές και τα λόγια είναι χάσιμο χρόνου»), που ξέρει να κινείται στο όριο νομιμότητας παρανομίας και να ανακύπτει τα επικερδή χάσματα τού θεσμικού, είναι αυτός που —μόνος του— τα βάζει με θεούς και δαίμονες, το κράτος που τον φορολογεί (αδίκως;) και τον καπιταλισμό που απειλεί να τον αφανίσει μέσα στο βούρκο των ανταγωνιστικών συμφερόντων και της μονοπωλιακής τροπής του, είναι αυτός που αδιαφορεί για το μέλλον παρά μόνο για το εδώ και τώρα μιας προσωπικής αυτοπραγμάτωσης, που νιώθει ηδονή από τη συσσώρευση χρήματος και την ακαριαία σπατάλη του, αυτός που περιστοιχίζεται από ανίκανους ακολούθους ή τεμπέληδες και δειλούς που τον κρατάνε πίσω…

Η παροιμιώδης επιτυχία τού καπιταλισμού να εισβάλει στο βάθος τής ανθρώπινης ψυχής και φαντασίας —στην ψυχή και στην φαντασία ακόμα και των πολεμίων του— έγκειται κυρίως στην ικανότητα τού μύθου του. Γιατί ο θεμελιώδης μύθος του καπιταλισμού είναι ο ατομικός ομηρικός ΑΓΩΝΑΣ, το διαρκές τζογάρισμα στη μπάνκα τού «όλα ή τίποτα», η μορφή τού πολυμήχανου Οδυσσέα, που προαναγγέλλει τον αστό. Αυτού τού ραδιούργου και τολμηρού ιθακήσιου που παλεύει κόντρα στην θέληση των θεών, των φυσικών και κοινωνικών νόμων, να φτάσει, μόνος εναντίον όλων, στον ατομικό του στόχο. Κρατώντας πάντα για τον εαυτό το προνόμιο τη μαγικής «αλήθειας» στο τραγούδι των σειρήνων (που απειλεί να τον «ελευθερώσει»), την ίδια στιγμή που η υποταγμένη (στον ίδιο) εργατική τάξη, με βουλωμένα τ’ αυτιά της, τραβάει διαρκώς κουπί, οδεύοντας προς το χαμό της.

Είμαι σχεδόν βέβαιος πως ποτέ το Νετφλιξ δεν θα κάνει μια ταινία για τον Ερρίκο Μαλατέστα, τον Μπουεναβεντούρα Ντουρρούτι, τον Κροπότκιν, για οποιονδήποτε άλλο γνωστό ή άγνωστο κοινωνικό επαναστάτη, που δώρισε τη ζωή του απλόχωρα στην αλληλεγγύη και στην ανθρωπιά. Πολύ περισσότερο όμως, η μαζική κουλτούρα, αυτός ο αισθητικός κόσμος τού εμπορεύματος, αυτός ο τερατώδης κόσμος του «τίποτα», θα συνεχίζει να πολεμά με όλα τα ύπουλα μέσα της, το συλλογικό επαναστατικό πνεύμα· την τελευταία ηθική συνείδηση, την τελευταία ελπίδα τής ανθρωπότητας πριν την ολοκληρωτική επικράτηση τής βαρβαρότητας.

https://www.alerta.gr/archives/28808

Μαγνητικά Πεδία

του Γιώργου Γούση

Το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Γιώργου Γούση είναι ένα road movie με προορισμό την καρδιά. 7 υποψηφιότητες για Βραβεία Ίρις της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Μια γυναίκα οδηγεί ταραγμένα στην κίνηση της Αθήνας. Στρίβει τελευταία στιγμή προς Κόρινθο, παίρνει αποφασιστικά το δρόμο προς την Πάτρα, μπαίνει σ’ ένα φέρι σιγοτραγουδώντας μελαγχολικά. Ενδιάμεσα, αμήχανα τηλέφωνα – στο παιδί της, στον άντρα της. Ερωτήσεις, δικαιολογίες, ενοχές. Αυτή είναι η Έλενα κι όπως εξηγεί στον Αντώνη, τον άγνωστο άντρα που διασώζει όταν το αυτοκίνητο του μένει στην έξοδο από το φέρι, δεν πάει κάπου συγκεκριμένα. Απλώς, έφυγε. Για πολύ, για λίγο, θα δει. Πήρε το σαραβαλάκι της, τον «Ζορζ», και ξέφυγε – από την Αθήνα, από τη δουλειά, από τη γερασμένη της αντανάκλαση.

Εκείνος, που πάει; Και τι είναι αυτό το μεταλλικό κουτί που κουβαλά; Όχι, δεν σοκάρεται που ο Αντώνης της εξομολογείται ότι αυτή είναι η θεία του, ή μάλλον τα λείψανα της που υποσχέθηκε ότι θα τα συνοδεύσει για την ταφή τους στο αγαπημένο της μέρος. Αντιθέτως, η Έλενα βρίσκει βάλσαμο σε αυτή την αποστολή. Ένα συγκινητικό προορισμό και μια περιπέτεια που θα τη βγάλει επιτέλους από το μυαλό της. Έτσι, οι τέσσερις τους, η Έλενα, ο Αντώνης, η θεία κι ο Ζορζ θα ξεκινήσουν μια διαδρομή, ένα ταξίδι δρόμου που οι άγνωστοι νιώθουν ασφαλείς να ανταλλάξουν τις πιο μύχιες σκέψεις τους, να εξομολογηθούν ανασφάλειες, να τολμήσουν μια τρέλα που βγάζει περισσότερο νόημα από την λογική πραγματικότητα που τους περιμένει στην επιστροφή.

Ο Γιώργος Γούσης, μετά τον πολυβραβευμένο «Χειροπαλαιστή» του, κάνει το ντεμπούτο του στην μεγάλου μήκους, με μία ταινία-έκπληξη. Εργαλειοποιεί το low-budget πλαίσιο της παραγωγής του, βρίσκει την ιδέα να το κάνει στιλ, φόρμα. Με τετράγωνο κάδρο και analog 80ς αισθητική, το ταξίδι της Έλενας και του Αντώνη βιώνεται ως γλυκιά ανάμνηση μουτζουρωμένη με κόκκο. Ένα home video διακοπών, ξεχασμένη βιντεοκασέτα στο πίσω ράφι της βιβλιοθήκης. Ένα καλά κρυμμένο μυστικό που η καρδιά δε χρειάζεται φτιασίδια για να το νιώσει δικό της. Και να το κουβαλάει για πάντα στο μεταλλικό κουτί της.

Ο Γούσης μπαίνει κι αυτός στον Ζορζ, χωρίς να τον ενδιαφέρει πραγματικά ο προορισμός. Αλλά με αυτοπεποίθηση οδηγού, που αν τον εμπιστευτείς, θα σε πάει μια αξέχαστη βόλτα – έξω από τις γραμμές του χάρτη. Άλλοτε επιτρέπει στα χειμερινά, υγρά, άγρια τοπία να τρέχουν κι άλλοτε σταματά καδράροντας από διακριτική απόσταση τους ήρωες του, κινηματογραφώντας τη μη-δράση, τις κλεμμένες στιγμές, τις αμηχανίες, τους αληθινούς διαλόγους ανθρώπων που αποφασίζουν να είναι αληθινοί.

Είναι σημαντικό ότι συνυπογράφει το σενάριο με τους δύο ηθοποιούς του, επιτρέποντας τους να σμιλεύουν τους χαρακτήρες τους μέσα από αυτοσχεδιασμούς, αυθορμητισμό, τόλμη. Η Έλενα Τοπαλίδου αποδεικνύεται για ακόμα μία φορά ένα εξωγήινο δώρο. Εκφραστική, χειμαρρώδης, τυπάρα. Μια καλλιτέχνης που φορά τα μαύρα γυαλιά της, αλλά δεν κρύβει την μονίμως τεντωμένη ευαισθησία της. Ατρόμητη, βουτά στο παιχνίδι του αυτοσχεδιασμού, αλλά το πιο μαγικό της ταλέντο είναι ότι η τρέλα της είναι αναγνωρίσιμη, οικεία, δική σου. Αν ποτέ τολμούσες κι εσύ να βουτήξεις στην αλήθεια σου χωρίς δίχτυ προστασίας. Η Τοπαλίδου είναι γυναικάρα και ταυτόχρονα το παιδί που ξέχασες να είσαι – σιγοτραγουδά μέσα στον Ζορζ τραγούδια που σε πάνε πίσω και στο θυμίζουν, ξεστομίζει ειλικρίνειες που ένας ενήλικας πια δεν μπορεί. Κι έτσι η «Έλενα» της θα μείνει άγνωστη, αλλά όχι σχήμα. Της έχει δώσει ψυχή, ταυτότητα κι έναν τηλεφωνικό μονόλογο που δεν θα ξεχάσεις ποτέ.

Αλλά έχει και άξιο συνοδηγό. Ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος παίζει με τις αντιθέσεις – ημιάγριο παρουσιαστικό, στιβαρή αρσενική φιγούρα, γλυκό βλέμμα, νατουραλιστική ευγένεια, συνεσταλμένη τρυφερότητα. Ένας άντρας που χαλαρώνει σταδιακά, επιφυλακτικά στην φλύαρη οικειότητα μιας γυναίκας, αλλά την κοιτά μαγεμένος, με κλεφτά λαμπερά βλέμματα έκπληξης και παραδοχής. Κι όταν χαλαρώνει, θα χορέψει κι εκείνος – σαν να μην υπάρχει κόσμος γύρω του. Ούτε ο «Αντώνης» θα μας ανοίξει ποτέ όλα τα χαρτιά του. Δε χρειάζεται. Η μοναξιά του πάλλεται.

Ο Γούσης έχει φτιάξει μια «μικρή» ταινία, ναι. Όμως το road movie δυο ανθρώπων που θα κουβαλήσουν με χαρά ένα μεταλλικό φορτίο για να αποτινάξουν το πραγματικό φορτίο από τις μεσήλικες πλάτες τους, μεγαλώνει, μεγαλώνει, μεγαλώνει μέσα σου. Χαμογελάς, δεν νιώθεις μόνος. Οι άνθρωποι είμαστε μαγνητικά πεδία και κολλάμε ο ένας στον άλλον – με προσμονή ή εντελώς τυχαία, αταίριαστα ή ταιριαστά, για λίγο ή για πάντα.

https://youtu.be/g3-V-i9dWcA