Για το 2ο επεισόδιο της σειράς Unsere Mutter, unsere Vatter (Generation War) του Κύκλου Προβολών Πόλεμος-Φασισμός-Προπαγάνδα

2o ΜΕΡΟΣ

Στο 2ο μέρος της τριλογίας “Unsere Mȕtter, Unsere Vӓtter” (οι Μητέρες και οι Πατέρες μας) θα δούμε το ζήτημα της ατομικής ευθύνης να τίθεται πιο επιτακτικά. Σε τέτοιες συνθήκες, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, οι άνθρωποι είναι αναμενόμενο να βρεθούν κάποια στιγμή μπροστά στο δίλημμα να “υπακούσουν τους νόμους” του κράτους τους ή να ακούσουν τη “φωνή της συνείδησής” τους, ή με άλλα λόγια, να πράξουν ανάλογα με τον προσωπικό ηθικό τους κώδικα. Τι επιλογή θα κάνουν εκείνη τη στιγμή;
Στη Σύσκεψη της Βάνζεε (σύσκεψη των υφυπουργών όπως την ονόμασαν οι ναζί), η οποία είχε κριθεί αναγκαία για να υλοποιηθεί η Τελική Λύση (δηλαδή η ολική εξόντωση των Εβραίων) σ’ όλη την Ευρώπη, ο Άιχμαν (αξιωματούχος των ναζί) “ένιωσε σαν τον Πόντιο Πιλάτο, του έφυγαν όλες οι ενοχές” (με τα δικά του λόγια). Ποιος ήταν αυτός για να κρίνει; Ποιος ήταν αυτός για να έχει τις απόψεις του για το συγκεκριμένο ζήτημα;
Σχετικά με το ζήτημα της ατομικής ευθύνης, ενδιαφέρον για τη συζήτησή μας έχει ένα απόσπασμα της απόφασης του δικαστηρίου στη δίκη του Άιχμαν: “Τα εν λόγω εγκλήματα διαπράχθηκαν σε μεγάλη κλίμακα (en masse), όχι μόνο από την άποψη του αριθμού των θυμάτων τους, αλλά και από την άποψη του αριθμού εκείνων που τα διέπραξαν. Όσο για το βαθμό στον οποίο ο κάθε εγκληματίας ήταν κοντά στον, ή μακριά απ’ τον, δράστη του εγκλήματος, δεν έχει καμία σημασία για το μέγεθος της ατομικής ευθύνης. Απεναντίας, γενικά ο βαθμός ατομικής ευθύνης μεγαλώνει όσο απομακρυνόμαστε από τον άνθρωπο που χειρίζεται το εργαλείο θανάτωσης”. Ακόμη, στο “επιχείρημα” του Άιχμαν πως ο καθένας θα μπορούσε να βρίσκεται στη θέση του, δηλαδή πως όλοι οι Γερμανοί είναι δυνητικά το ίδιο ένοχοι μ’ αυτόν, το δικαστήριο απάντησε ως εξής: “Εννοούσατε ότι αφού είναι όλοι, ή σχεδόν όλοι, ένοχοι, τότε ουσιαστικά δεν υπάρχει ενοχή;”
Το πρόβλημα βέβαια με τον Άιχμαν και τον κάθε Άιχμαν, όπως και με τους ήρωες της ταινίας, ήταν ότι οι περισσότεροι από αυτούς δεν ήταν διεστραμμένοι ή σαδιστές, αλλά φοβερά και τρομερά φυσιολογικοί. Και αυτό είναι το πιο τρομακτικό απ ‘όλα. Αυτό που έχει σημασία είναι το ότι η ουσία της ολοκληρωτικής διακυβέρνησης και πιθανόν η φύση κάθε γραφειοκρατίας είναι ν’ απανθρωποιεί τους ανθρώπους και να τους μετατρέπει σε “λειτουργούς” και σε απλά γρανάζια που υπηρετούν άκριτα το διοικητικό μηχανισμό.
Υπήρξαν βέβαια κάποιες ιστορίες αντίστασης ή ανυπακοής, αλλά αυτές είναι σχεδόν η εξαίρεση στον κανόνα της συμμόρφωσης που επικράτησε κατά τη ναζιστική περίοδο. Αυτό που μας διδάσκουν αυτές οι ιστορίες είναι ότι σε συνθήκες τρομοκρατίας οι πιο πολλοί συμμορφώνονται, αλλά ορισμένοι όχι. Όπως ακριβώς οι χώρες στις οποίες προτάθηκε η Τελική Λύση (ολική εξόντωση των Εβραίων) μας διδάσκουν ότι “θα μπορούσε να υλοποιηθεί” στις περισσότερες χώρες, αλλά δεν υλοποιήθηκε παντού.

Η εισαγωγή για το δεύτερο επεισόδιο της σειράς βασίζεται στο βιβλίο «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ-Μια έκθεση για την κοινοτοπία του κακού» της Χάννα Άρεντ.

Για το 2ο επεισόδιο της σειράς Unsere Mutter, unsere Vatter (Generation War) του Κύκλου Προβολών Πόλεμος-Φασισμός-Προπαγάνδα

Για τον κυκλο προβολών του Φλεβάρη, Πόλεμος-Φασισμός-Προπαγάνδα…

Η τριλογία “Unsere Mütter, Unsere Vӓtter” (οι Μητέρες και οι Πατέρες μας) απεικονίζει την “καθημερινότητα” κάποιων “συνηθισμένων” ανθρώπων στη ναζιστική Γερμανία. Οι ήρωες της ταινίας συμπυκνώνουν και εκπροσωπούν τις διαφορετικές εμπειρίες που βίωσαν εκείνη την περίοδο διάφορες “ομάδες” ανθρώπων, με το ζήτημα της συλλογικής και ατομικής ευθύνης να αναδεικνύεται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια των τριών επεισοδίων.
Στο πρώτο επεισόδιο βλέπουμε να αναφέρονται ως αυτονόητα και αυταπόδεικτα κάποια από τα στοιχεία της ναζιστικής προπαγάνδας, τα οποία πια είχαν καταστεί “αδιαμφισβήτητες αλήθειες” στις αντιλήψεις της γερμανικής κοινωνίας. Η ναζιστική προπαγάνδα επιτελούνταν με κάθε διαθέσιμο μέσο, από το ράδιο και τον τύπο, μέχρι αφίσες, σχολικά εγχειρίδια και επίσημη εκπαίδευση, διανομή φυλλαδίων και εντύπων.. με δυο λόγια μέσω κάθε θεσμού, με τους πανεπιστημιακούς και καλλιτεχνικούς κύκλους να κατέχουν εξέχουσα θέση στον κρατικό προπαγανδιστικό μηχανισμό. Ο απώτερος στόχος αυτής της προπαγάνδας ήταν η δημιουργία ενός νέου ανθρώπου, με μια νέα ταυτότητα. Να κατασκευαστεί δηλαδή το ναζιστικό υποκείμενο, το οποίο θα είναι φανατικά αφοσιωμένο στο τρίπτυχο “Φύρερ, Έθνος και Πατρίδα”.
Σύμφωνα με τη Χάνα Άρεντ, το ψέμα (ή αλλιώς ο μύθος που πρότεινε και εντέλει επέβαλε ο ναζισμός) ανταποκρίνεται στο αίτημα ενός κοινού προδιατεθειμένου να το πιστέψει. Η οπτική αυτή αποδίδει ένα μέρος της ενοχής στον ίδιο τον αποδέκτη της προπαγάνδας. Κατά την Άρεντ, η δίψα αυτή για μυθοπλασία εκφράζει την επιθυμία (μιας κοινωνίας) για έναν κόσμο πλήρως συνεκτικό, κατανοητό και προβλέψιμο. Ο ίδιος ο Χίτλερ, στο βιβλίο του “ο Αγών μου” αναφέρει πως “η προπαγάνδα πρέπει να είναι δημοφιλής και να προσαρμόζεται στο πνευματικό επίπεδο και την αντίληψη των λιγότερο έξυπνων της κοινωνίας, στους οποίους πρέπει και να στοχεύει”.
Ένα ακόμη στοιχείο που διαφαίνεται έντονα είναι ο μανδύας της νομιμότητας που είχε καλύψει όλες τις πράξεις που μετά τη λήξη του πολέμου χαρακτηρίστηκαν “εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας” καθώς και το ζήτημα της υπακοής στους νόμους, κάτι που διαπερνά εξίσου τους θύτες και τα θύματα. Για παράδειγμα, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, οι μισοί από τους νεκρούς Εβραίους θα μπορούσαν να έχουν σωθεί αν δεν είχαν τηρήσει τις εντολές των Εβραϊκών Συμβουλίων, τα οποία συνδιαλέγονταν και “διαπραγματεύονταν” με τους Γερμανούς ναζί.
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια που είπε στην απολογία του ο Άιχμαν, ένας από τους κατώτερους αξιωματούχους των ναζί. Σύμφωνα με τον ίδιο, ό,τι έκανε ήταν κατά τη γνώμη του πράξεις ενός νομοταγούς πολίτη. Έκανε το καθήκον του, όπως είπε και ξαναείπε στην αστυνομία και το δικαστήριο. Υπάκουε όχι απλώς σε διαταγές, αλλά στο νόμο (σκεφτόταν μάλλον ότι αυτή η διάκριση είναι σημαντική). Σύμφωνα πάντα με τον Άιχμαν, “η ενοχή του ήταν απόρροια της υπακοής του και η υπακοή επαινείται ως αρετή”. Και όπως είπε, αυτό που πιο αποτελεσματικά καθησύχασε τη συνείδησή του ήταν το απλό γεγονός ότι δεν έβλεπε κανέναν, απολύτως κανέναν, που να εναντιωνόταν στην Τελική Λύση (δηλαδή την εξόντωση των Εβραίων, για το οποίο κατηγορούνταν).
Και είναι αλήθεια ότι στην αρχή, όταν οι άνθρωποι πιθανόν διατηρούσαν ακόμη ένα ίχνος συνείδησης, σχεδόν δεν υπήρξαν κρούσματα λιποταξίας από τη διοικητική ελίτ και από τους ανώτερους αξιωματικούς των SS. Τα πρώτα κρούσματα εμφανίστηκαν μόνον αφού έγινε πια ολοφάνερο ότι η Γερμανία θα έχανε τον πόλεμο.
Η σειρά ταινιών του κύκλου αυτού, λοιπόν, μας παρακινεί να δούμε σε βάθος όλη την ηθική παρακμή που έφεραν οι ναζί στην αξιοσέβαστη ευρωπαϊκή κοινωνία, όχι μόνο στη γερμανική αλλά και σε όλων σχεδόν των χωρών, όχι μόνο στους θύτες αλλά και στα θύματα, με το διαχωρισμό θύμα-θύτης να μην είναι πολλές φορές ευδιάκριτος (αλλά και να αφορά το ίδιο άτομο).

https://anarxikoikavalas.squat.gr/?p=2215