Η Πέτρα της Υπομονής

Syngué Sabour The Patience Stone

Ατίκ Ραχίμι

Bασισμένη στο ομώνυμο βραβευμένο μυθιστόρημά του Ατίκ Ραχίμι, η ταινία ξετυλίγεται σαν μία βραδυφλεγής και αποκαλυπτική εξομολόγηση της Γυναίκας κάτω από την μπούρκα προς τον άντρα της αλλά και τη Δύση.

Βόμβες ταράζουν τη γειτονιά της. Αντάρτες σε ταράτσες σπείρουν τον πανικό και σφαίρες πολυβόλων στην αυλή της. Εισβολείς απειλούν με λεηλασία και θάνατο την καθημερινότητά της. Όμως εκείνη έχει άλλη αποστολή, πέρα από την επιβίωση. Να φροντίζει στοργικά τον σύζυγό της ο οποίος, μετά από μία αναμέτρηση, βρέθηκε με μία σφαίρα στον αυχένα να φυτοζωεί σε κωματώδη κατάσταση. Είναι μία νέα, όμορφη γυναίκα – εντελώς μόνη. Αν εξαιρέσει κανείς τα δύο μικρά της κοριτσάκια, ο άντρας της μοιάζει το μοναδικό της στήριγμα, η μοναδική οικογένειά της. Οι δυο τους τώρα, ξεχασμένοι από συντρόφους και συγγενείς, σ’ αυτό το φτωχικό καμαράκι που σείεται από τον εξωτερικό πόλεμο, έχουν πολλά να πουν. Ή μάλλον εκείνος στέκεται βουβός, ακίνητος παρατηρητής, όσο εκείνη διηγείται τα 10 χρόνια γάμου τους, όπως πραγματικά τα έζησε. Με όλα τα μυστικά και τα ψέματα. Όλα τα βάσανα, τις απογοητεύσεις, την απελπισία. Ο άντρας της θα γίνει για εκείνη «η πέτρα της υπομονής» της, μια μαγική πέτρα που σύμφωνα με την Περσική μυθολογία απορροφά τον πόνο του ανθρώπου που τα εξομολογείται, μέχρι την μέρα που σπάει, εξαφανίζοντας όλα όσα τον βασανίζουν.

Ο Ατίκ Ραχίμι δεν βιάζεται να ξετυλίξει την ιστορία του. Απαιτεί και την δική μας υπομονή, όσο δοκιμάζει αυτή της ηρωίδας του. Πρέπει να νιώσουμε στο πετσί μας, μέσα από το χτίσιμο μικρών σκηνών, τα στενά περιθώρια, την εγγενή καταπίεση, τον θρησκευτικό χαλκά, τον πολιτισμικό κλοιό που εγκλωβίζει και καταλήγει να χαρακτηρίζει αυτή την γυναίκα. Αυτή τη χώρα. Ούτε που βρισκόμαστε γεωγραφικά αποκαλύπτει (έχει πράγματι σημασία;), ούτε το όνομα της ηρωίδας του μαθαίνουμε. Σαν η κάμερα να έχει τρυπώσει τυχαία σ’ αυτό το σπίτι. Θα μπορούσε να είχε μπει από το διπλανό παράθυρο, σε μία άλλη κάμαρα, κάτω από την μπούρκα και το πετσί μίας άλλης κόρης, συζύγου, αδελφής.

Με όπλο του ένα πολύ δυνατό και απρόσμενα τολμηρό κείμενο, αλλά και την γεμάτη ενέργεια, μαγνητική πρωταγωνίστριά του, ο Ραχίμι πυροδοτεί την οθόνη με έναν εξομολογητικό μονόλογο που σταδιακά μεταμορφώνεται από απελπισμένο μοιρολόι σε εμπρηστικό, σχεδόν φεμινιστικό, μανιφέστο.

Η Γυναίκα του Ισλάμ που μεγάλωσε με βίαιους πατέρες, την πάντρεψαν με αντίστοιχα αγροίκους συζύγους, την απείλησαν πεθερές με διωγμό αν δεν παρήγαγε παιδιά, της στέρησαν τον αέρα, την ελευθερία, τον οργασμό – τώρα θα ξυπνήσει. Όσο ο μουσουλμάνος άντρας βρίσκεται σε κώμα, εκείνη ξεκινά να τον σοκάρει, προσπαθώντας να τον επαναφέρει στη ζωή με ηλεκτρισμένες, παράτολμες αποκαλύψεις, σκέψεις, πράξεις, το πραγματικό παρελθόν της (τους).

Το πολιτικό κείμενο του Ραχίμι λειτουργεί γιατί δεν καταφεύγει σε εύκολους μελοδραματισμούς ή επαναστατικές κορώνες. Παρακολουθούμε μαγνητισμένοι το προσωπικό δράμα να συμβολίζει το κοινωνικό, μέσα από μία ανθρώπινη ιστορία και έναν συγκινητικό λυρισμό που δε χρειάζεται περιττές υπογραμμίσεις. Η ίδια η ηρωίδα δεν απορρίπτει (γιατί δεν μπορεί) το περιβάλλον που μεγάλωσε και ζει. Με έναν βαθιά ειρωνικό τρόπο, οι εξομολογήσεις της θέλουν να ξυπνήσουν τον σύζυγό της, να τον φέρουν ξανά πίσω στη ζωή. Γιατί έτσι προστάζει ο Προφήτης.

Ταυτόχρονα όμως την βλέπουμε να σχηματίζεται μπροστά στα μάτια μας – κομμάτι κομμάτι. Μέσα από το λόγο της το βλέμμα της παίρνει φωτιά, λύνει τα μαλλιά της, βάφει τα χείλη της, μεταμορφώνεται από αραχνοϋφαντο σκεπασμένο φάντασμα σε κορμί με σάρκα, αισθήσεις, ανάγκες. Ακόμα ανίσχυρη, αλλά τόσο δυνατή. Τόσο στωική, τόσο απαραίτητη.

Τελικά τόσο η πέτρα, όσο και η ίδια η υπομονή είναι τυχαία γένος θηλυκού;